Bitki Çayı Nedir Alırken Nelere Dikkat Etmelisiniz
Çay denildiğinde aklımıza çay bitkisinin (Camellia sinensis L.) yapraklarından farklı kademelerde işlemlerle elde edilen yeşilçay, yarı-fermente "Oolong çayı” ve tam-fermente "siyah çay”gelmektedir. Bu efsane içeceğin nasıl bulunduğuna dair çeşitli hikayeler anlatılmaktadır. Bunlardan en sık dillendirileni, MÖ 2737’de, sağlık konusunda bilgeliği ile tanınan Çin İmparatoru Shen-Nung’a ait.
Sarayın bahçesinde kaynatılan su içerisine çevredeki bitkilerden uçarak düşen birkaç yaprağın suyun rengini değiştirmesi dikkatini çekmiş. Merakla tadına bakmak için içtiğinde ise aroması ve verdiği canlılık hissini beğenmiş. İşte çayın beş bin yıllık hikayesi bu şekilde başlıyor.
Çay denildiğinde, ister yeşil ister siyah çayı anımsayalım, çay aslında bilinen en eski ve en basit ilaç uygulama şekillerinden biridir. İnsanlar, gerek bitki ve gerekse hayvan kısımlarını su içerisinde kaynatarak (dekoksiyon); ya da üzerine kaynatılmış sıcak su ilave edip demlenmeye bırakarak (infüzyon) hazırladıkları özütleri sağlıklarını korumak, kendilerini daha iyi hissetmek ya da hastalıklarını tedavi etmek amacıyla binlerce yıldır uygulamaktadır.
Genellikle Asya ülkelerinde, bilhassa geleneksel Çin tababetinde, bazı hayvanlar ya da organlarından hazırlanan dekoksiyonlar tedavi amacıyla kullanılmaktadır; mesela bir kertenkele cinsi olan Gecko ya da geyik boynuzu.
Ancak hayvansal kaynaklardan hazırlanan çayların sayısı son derece sınırlıdır. Bu nedenle, "çay” denildiğinde aklımıza bitkiler gelmektedir. "Çay” kelimesinin kökeni Çince "chai” kelimesinden gelmektedir. Ancak, Çince çay anlamına gelen karakterin farklı Çin diyalektlerinde "cha”, "chai” ya da "té” olarak telaffuz edilmesi nedeniyle hemen hemen tüm dünya dillerinde bu üç telaffuzdan türetilen kelimeler kullanılmaktadır. "Çay” genellikle yeşil çay ya da siyah çayı anımsatması nedeniyle, çay bitkisi haricindeki bitkilerden hazırlanan çaylar için "Bitki Çayı” ya da "Bitkisel Çay” (Herbal Tea, tisan) ifadesinin kullanılması, karışıklıkların önlenmesi bakımından yararlı olmaktadır.
Bitki çaylarının yararlarını "mucize” olarak tanımlamak yanlış bir değerlendirme olacaktır. Yararları içerisinde bulunan fitokimyasal bileşenler, mineraller ve vitaminlerden kaynaklanmaktadır. Dolayısıyla, yararları kullanım sıklığına ve süresine göre değişiklik gösterecektir.
Bitki çaylarının etkilerini "tek yönlü” olarak tanımlamak doğru değildir. Her bitki içerisinde yüzlerce fitokimyasal bileşen bulunduğundan, her bir bileşenin teker teker etkisinin yanı sıra, bu bileşiklerin ikili, üçlü, ....., çoklu etkileşimleri sonucu farklı etkiler de söz konusu olabilmektedir.
Mesela, karaciğer dostu olarak bilinen karahindiba bitkisi (Taraxacum officinale) sadece karaciğer fonksiyonlarını desteklemek ve onarmakla kalmaz, safra artırıcı özelliği nedeniyle bilhassa yağlı besinlerin sindirimini kolaylaştırır, idrar artırıcı etkisi nedeniyle böbreklerin çalışmasını ve dolayısıyla vücuttan ödemin atılmasını sağlarken, vücut için önemli bir mineral olan potasyum bakımından zengin olduğundan kalp fonksiyonlarını destekler, karaciğer üzerindeki etkisine bağlı olarak cilt sorunlarını giderir.
Görüldüğü gibi bitkiler doğru ve bilinçli kullanıldığında insan sağlığı için sonsuz bir kaynak sağlayabilmektedir. Bitki çaylarının en belirgin avantajı, su içerisinde çözünen ya da homojen olarak dağılabilen fito kimyasalların emiliminin ağızdan başlayarak sindirim sisteminde daha hızlı bir şekilde sağlanabilmesidir. Ancak, bitkilerin bileşiminde yer alan bileşenlerin tümünün suda çözünebilmesi söz konusu değildir. Dolayısıyla, suda çözünmeyen bileşenlerin etkilerinden yararlanılabilmesi için bitkinin çay halinde uygulanması yanlış olacaktır. Yani, her bitkinin çayı olamaz. Ayrıca, bitkinin meyve, çiçek, yaprak, kök gibi farklı kısımlarının fito kimyasal içeriği farklı olduğundan, bitkinin meyvesi için verilen bir etkinin, bitkinin kökleri ya da yaprakları tarafından da sağlanması beklenmemelidir.
Buradaki Bilgiler Hekim, Eczacı ve Diğer Sağlık Profesyonellerini bilgilendirmek amacıyla bilimsel makaleler referans alınarak hazırlanmıştır.
Fitoterapi ve Aromaterapi bir uzmanlık alanıdır. Hekiminize ve Eczacınıza danışmadan buradaki bilgilerle hastalık tedavi edilemez! Bitkisel ürünler İlaç değildir. Hastalıkların teşhisi ve tedavisi için kullanılamaz!
İlgili yasa ve reklam yönetmelik kurallarına uyularak endikasyon ve hastalık adı belirterek bitkisel destek ürünleriyle ilgili tanıtım yapılmamaktadır.
KAYNAKLAR:
1-Doğadan Gelen Sağlık: Bitki Çayları Prof. Dr. Erdem Yeşilada ISBN 975-6523-25-4